przez pinkiboy » So, 3 lut 2007, 18:34
Uchwała z dnia 5 lipca 2002 r. Sygn. akt III CZP 39/02
Sąd Najwyższy w składzie:
SSNIrena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSNGerard Bieniek
Protokolant Iwona Budzik
w sprawie z powództwa D.Cz.
przeciwko Gminie Iwonicz Zdrój
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 5 lipca 2002 r. ,
przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczyszyn,
zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Apelacyjny w Rzeszowie
postanowieniem z dnia 23 maja 2002 r., sygn. akt I ACa 124/02,:
"Czy dla zachowania terminu określonego w art. 568 § 1 kodeksu cywilnego wystarczające jest zawiadomienie sprzedawcy przez kupującego o wadzie fizycznej rzeczy i zażądanie obniżenia ceny, czy też konieczne jest wystąpienie przez kupującego z takim roszczeniem ze stosownym powództwem w terminie określonym w tym przepisie?"
p o d j ą ł uchwałę:
po upływie terminu wskazanego w art. 568 § 1 k.c. roszczenie kupującego o obniżenie ceny rzeczy wadliwej wygasa i nie może być skutecznie dochodzone przed sądem.
U Z A S A D N I E N I E
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu faktycznego:
W dniu 2 czerwca 1995 r. strony zawarły umowę kupna-sprzedaży, na mocy której powód nabył od strony pozwanej za kwotę 105 043 zł. nieruchomość zabudowaną domem uzdrowiskowym "Iwoniczanka". W tym samym dniu przedmiot sprzedaży został mu wydany. W 1997 r., gdy powód rozpoczął remont budynku, stwierdził, że nie posiada on właściwości, o jakich zapewniał go sprzedawca w sporządzonym przed umową sprzedaży operacie szacunkowym. Pismem z dnia 10 maja 1997 r. powód z powołaniem się na art. 560 §1 i 3 k.c., zawiadomił stronę pozwaną o wadach budynku i zażądał obniżenia z tego tytułu ceny sprzedaży o 60 000 zł. oraz zapłaty odszkodowania w kwocie 50 000 zł. Strona pozwana odmówiła, a powód dopiero w dniu 4 lutego 2000 r. wniósł do Sądu Okręgowego w Krośnie pozew o zasądzenie kwoty 50 000 zł. tytułem obniżenia ceny sprzedaży nieruchomości. W toku procesu, po wydaniu opinii przez biegłego, ograniczył żądanie do kwoty 12 290 zł. Strona pozwana wnosząc o oddalenie powództwa podniosła między innymi zarzut wygaśnięcia roszczenia z powodu upływu terminu przewidzianego w art. 568 § 1 k.c.
Wyrokiem z dnia 15 stycznia 2002 r. Sąd Okręgowy w Krośnie uwzględnił powództwo w zakresie kwoty 12 290 zł. z ustawowymi odsetkami stwierdzając, że sprzedany budynek miał wady w rozumieniu art. 556 § 1 k.c., co uzasadnia żądanie obniżenia ceny sprzedaży w oparciu o art. 560 § 1 i 3 k.c. o kwotę 12 290 zł. wynikającą z opinii biegłego. Nie podzielił zarzutu wygaśnięcia roszczenia, prezentując stanowisko, iż skierowanie przez powoda do sprzedawcy w 10 maja 1997 r. (a więc przed upływem terminu z art. 568 § 1 k.c.) zawiadomienia o wadzie i żądania obniżenia ceny, przerwało bieg terminu określonego w tym przepisie.
Rozpoznając apelację strony pozwanej od powyższego wyroku, opartą między innymi na zarzucie naruszenia przepisów art. 568 § 1 i 3 k.c. przez ich błędną wykładnię, Sąd Apelacyjny w Rzeszowie powziął poważną wątpliwość prawną wyrażoną w zagadnieniu przedstawionym Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia na podstawie art. 390 § 1 k.c. Wskazał między innymi na istnienie różnych stanowisk prezentowanych w doktrynie i orzecznictwie co do charakteru uprawnień wynikających z rękojmi za wady fizyczne rzeczy oraz brak generalnego uregulowania problematyki związanej z terminami zawitymi i możliwością stosowania do nich przepisów o przedawnieniu roszczeń. Stwierdził, że oprócz poglądu prezentowanego przez Sąd Okręgowy, uprawniony jest, prezentowany także w doktrynie i orzecznictwie pogląd, zgodnie z którym żądanie obniżenia ceny rzeczy sprzedanej z powodu wad jest roszczeniem majątkowym, zaś termin z art. 568 § 1 k.c. jest terminem zawitym do dochodzenia takich roszczeń, do którego należy stosować w drodze analogii przepis art. 123 k.c. Dla zachowania tego terminu nie wystarczy zatem zgłoszenie sprzedawcy żądania obniżenia ceny, bowiem jedynie wystąpienie do Sądu z odpowiednim roszczeniem, przerywa jego bieg.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odpowiedź na przedstawione zagadnienie prawne wymaga rozważenia z jednej strony charakteru prawnego przysługującego kupującemu z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy uprawnienia do żądania obniżenia ceny rzeczy wadliwej, określonego w art. 560 § 1 i 3 k.c., a z drugiej strony - charakteru terminu przewidzianego w art. 568 § 1 k.c.
Trafnie Sąd Apelacyjny wskazał, że co do obu tych zagadnień, brak jednolitości stanowisk w doktrynie i orzecznictwie.
Ustawodawca posługując się w art. 568 § 1 k.c. określeniem "uprawnienia z tytułu rękojmi" nie zdefiniował bliżej tego pojęcia ani charakteru uprawnień. Nie ulega jednak wątpliwości, że miał na uwadze uprawnienia kupującego określone w art. 560 i 561 k.c. Pojęcie "uprawnienie" jest pojęciem szerszym od pojęcia "roszczenie", wobec czego nie każde uprawnienie jest roszczeniem, natomiast każde roszczenie jest uprawnieniem, a zatem ilekroć w ustawie mowa jest o uprawnieniach, należy rozumieć, że chodzi także o roszczenia.
Uprawnienia kupującego z tytułu rękojmi nie mają jednolitego charakteru. Nie budzi w zasadzie większych wątpliwości charakter prawny przewidzianego w art. 560 § 1 k.c. uprawnienia kupującego do odstąpienia od umowy, które dość jednolicie traktowane jest jako prawo kształtujące, to jest prawo do jednostronnego doprowadzenia, mocą tylko swojego oświadczenia woli, do ustania stosunku prawnego, w tym przypadku umowy sprzedaży. Taki charakter powyższego uprawnienia przyjmowany jest także w orzecznictwie Sądu Najwyższego, między innymi w uzasadnieniach uchwał z dnia 19 maja 1969 r. III CZP 5/68 (OSNC 1970/7-8/117), z dnia 20 maja 1978 r. III CZP 39/ 77 (OSNC 1979/3/40), z dnia 30 grudnia 1988 r. III CZP 48/88 (OSNC/3/36). Nie ma natomiast jednolitości stanowisk co do charakteru pozostałych uprawnień z tytułu rękojmi, w tym uprawnienia do żądania obniżenia ceny rzeczy sprzedanej. W odniesieniu do tego ostatniego uprawnienia w doktrynie prezentowane są zasadniczo dwa stanowiska. Pierwsze i liczniej reprezentowane przyjmuje, że przysługujące kupującemu żądanie obniżenia ceny jest roszczeniem majątkowym, drugie zaś, że jest to także prawo kształtujące. Rozróżnienie to ma istotne znaczenie, bowiem przyjęcie pierwszego stanowiska oznacza, że kupujący ma jedynie prawo dochodzenia od sprzedawcy określonego zachowania - odpowiedniego obniżenia ceny i zwrotu nadpłaconej różnicy, jeśli zapłata ceny nastąpiła. Natomiast przyjęcie prawokształtującego uprawnienia do obniżenia ceny oznacza przyznanie kupującemu prawa do jednostronnego doprowadzenia, mocą swojego tylko oświadczenia woli, do obniżenia ceny rzeczy wadliwej. W orzecznictwie Sądu Najwyższego brak jednoznacznych wypowiedzi w tym przedmiocie. Z poglądu wyrażonego w powołanym przez Sąd Apelacyjny wyroku z dnia 31 sierpnia 1973 r. II CR 396/73 (OSPiKA 1974/9/191) zdaje się wynikać, że Sąd Najwyższy wszystkie uprawnienia z rękojmi uznaje za prawa kształtujące, choć nie zostało to jednoznacznie stwierdzone a sprawa dotyczyła odstąpienia od umowy z powodu wady rzeczy sprzedanej. Natomiast w uzasadnieniu wyroku z dnia 15 stycznia 1997 r. III CKN 29/96 (OSP 1997/7-8/144), w sprawie, w której strona powodowa żądała obniżenia ceny kupionego samochodu z powodu jego wad, Sąd Najwyższy stwierdził, że dochodziła ona "roszczenia z tytułu rękojmi, polegającego na żądaniu obniżenia ceny pojazdu", co wskazuje, że uprawnienie z art. 560 § 1 k.c. do żądania obniżenia ceny, uznał za roszczenie majątkowe. Pogląd ten należy podzielić. Z samego bowiem sformułowania użytego w art. 560 §1 k.c., określającego to uprawnienie jako "żądanie" obniżenia ceny, wynika jego roszczeniowy, a nie prawokształtujący charakter. "Żądanie" to w sensie prawnym możliwość dochodzenia od oznaczonej osoby określonego zachowania się, co jest charakterystyczne dla roszczenia. Określenie to nie jest natomiast adekwatne dla prawa kształtującego, które, jak wskazano wyżej, polega na jednostronnym kształtowaniu stosunku prawnego przez samego uprawnionego. Z tych wszystkich względów przewidziane w art. 560 § 1 k.c. uprawnienie kupującego do żądania obniżenia ceny rzeczy wadliwej należy uznać za roszczenie majątkowe.
Rozważenia z kolei wymaga, czy wskazany w art. 568 § 1 k.c. termin do wykonania uprawnień z rękojmi jest terminem do ich dochodzenia przed sądem oraz czy jego charakter jest taki sam w odniesieniu do wszystkich tych uprawnień. Zagadnienia te są sporne, na co słusznie wskazał Sąd Apelacyjny. Nie budzący wątpliwości w doktrynie i orzecznictwie jest jedynie prekluzyjny charakter terminu przewidzianego w art. 568 § 1 k.c. , stanowiącego termin zawity. Nie może także budzić wątpliwości, że termin ten ma na celu czasowe ograniczenie rękojmi, jako instytucji nie sprzyjającej pewności obrotu oraz kształtującej odpowiedzialność sprzedawcy za wady rzeczy sprzedanej według bardzo surowych zasad. Wskazał na to Sąd Najwyższy między innymi w uzasadnieniach uchwał z dnia 20 maja 1978 r. III CZP 39/77 (OSNC 1979/3/40) oraz z dnia 16 września 1993 r. III CZP 125/93 (OSNC 1994/4/75) podkreślając, że terminy zawite, cechujące się dużo większym rygoryzmem niż terminy przedawnienia, stanowią ostrzejsze i bardziej intensywne ograniczenie czasowe roszczeń, do których się odnoszą, bowiem po ich upływie roszczenia te wygasają.
W doktrynie nie ma jednolitości stanowisk co do tego, czy termin z art. 568 § 1 k.c. jest terminem do dochodzenia roszczeń majątkowych wynikających z rękojmi, czy terminem do wykonania wynikających z niej praw kształtujących, czy też terminem zarówno do dochodzenia roszczeń majątkowych, jak i realizacji praw kształtujących. Przeważa trzeci pogląd, z tym, że wskazuje się, iż dla realizacji uprawnień z rękojmi, mających charakter praw kształtujących, wystarcza złożenie przez kupującego sprzedawcy, w terminie z art. 568 § 1 k.c., odpowiedniego oświadczenia woli, zaś wynikające z realizacji takiego prawa roszczenia majątkowe, mogą być dochodzone przed sądem już po upływie omawianego terminu. Takie stanowisko zajął też Sąd Najwyższy w powołanym wyżej wyroku z dnia 31 sierpnia 1973 r. II CR 396/73 oraz, w odniesieniu do uprawnienia do odstąpienia od umowy, w uzasadnieniu wyroku z dnia 3 grudnia 1998 r. II CKN 73/98 nie publ. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przeważa pogląd, iż termin zawity z art. 568 § 1 k.c. jest najbardziej zbliżony do terminu przedawnienia, bowiem w znacznej mierze dotyczy dochodzenia roszczeń majątkowych, a w pozostałym zakresie - uprawnień pod względem ekonomicznym takiej samej natury. Do takich terminów zawitych ustawodawca, przed wejściem w życie kodeksu cywilnego, w przepisach ogólnych prawa cywilnego wprowadzonych ustawą z dnia 18 lipca 1950 r. (Dz. U. Nr 34 poz. 311) polecał stosowanie, z pewnymi ograniczeniami, przepisów o przedawnieniu roszczeń, co uzasadnia, także pod rządami kodeksu cywilnego, stosowania do tego terminu, w drodze ostrożnej analogii, niektórych przepisów o przedawnieniu. Na taki charakter powyższego terminu wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniach uchwał z dnia 19 maja 1969 r. III CZP 5/68 (OSNC 170/7-8/117), z dnia 20 maja 1978 r. III CZP 39/77 (OSNC 1979/3/40), z dnia 30 grudnia 1988 r. III CZP 48/88 (OSNC 1989/3/36), a także pośrednio w uzasadnieniu uchwały z dnia 10 marca 1993 r. III CZP 8/93 (OSNC 1993/9/153). We wszystkich tych uchwałach Sąd Najwyższy wprost lub w sposób pośredni przyjął, że po upływie terminu z art. 568 § 1 k.c., uprawnienia z rękojmi wygasają i nie mogą być skutecznie dochodzone przed sądem. W odniesieniu do roszczeń majątkowych, w tym do roszczenia o obniżenie ceny rzeczy wadliwej oznacza to przyjęcie, iż powyższy termin jest terminem do sądowego ich dochodzenia, a zatem tylko przed jego upływem mogą być one skutecznie dochodzone przed sądem, bowiem po jego upływie wygasają. To stanowisko stało się z kolei przyczyną poszukiwania sposobów złagodzenia niekorzystnych skutków, jakie niosło ono za sobą dla kupującego, szczególnie w minionym okresie rynku kształtowanego przez sprzedawcę i wynikającej stąd gorszej sytuacji kupującego. Dla złagodzenia tych skutków przyjęto możliwość początkowo stosowania w drodze analogii do terminu z art. 568 § 1 k.c. uregulowań zawartych w art. 117 § 3 k.c. (porównaj wskazane wyżej uchwały całej Izby Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1978 r. III CZP 39/77 oraz z dnia 30 grudnia 1988 r. III CZP 48/88), a po uchyleniu tego przepisu, możliwość nieuwzględnienia upływu terminu zawitego z art. 568 §1 k.c. w oparciu o art. 5 k.c. (porównaj wskazaną wyżej uchwałę z dnia 10 marca 1993 r. III CZP 8/93). Zabiegi te byłyby zbędne, gdyby podzielić stanowisko zajęte przez Sąd Najwyższy w cytowanym już wyżej wyroku z dnia 31 sierpnia 1973 r. II CR 396, zgodnie z którym przepis art. 568 § 1 k.c. przewiduje termin dla zrealizowania uprawnień z rękojmi wobec sprzedawcy, a nie termin sądowego dochodzenia tych uprawnień i roszczeń. Taka wykładnia terminu z art. 568 § 1 k.c. w odniesieniu do roszczeń majątkowych wynikających z rękojmi, pozostaje także w sprzeczności z określonym na wstępie jego niewątpliwym celem, jakim jest rygorystyczne czasowe ograniczenie działania rękojmi, realizowane przez ustawodawcę poprzez ograniczenie jej znacznie ostrzejszym, niż terminy przedawnienia, terminem zawitym. Prowadziłaby ona bowiem nie do ograniczenia czasowego uprawnień z rękojmi, lecz do znacznego ich wydłużenia, co pozbawiałoby sensu zachowanie przez ustawodawcę w art. 568 § 1 k.c. terminu zawitego. Wydłużałoby także okres niepewności obrotu oraz bezwzględnej odpowiedzialność z rękojmi sprzedawcy, bez dostatecznej potrzeby, skoro istnieje przyjęta przez Sąd Najwyższy możliwość złagodzenia dla kupującego skutków upływu terminu zawitego z art. 568 § 1 k.c. w oparciu o art. 5 k.c., a nadto może on, także po upływie tego terminu, podnieść zarzuty z tytułu rękojmi wobec zgłoszonych roszczeń sprzedawcy, o ile dochował wymaganych aktów staranności (art. 568 § 3 k.c.) oraz realizować roszczenia odszkodowawcze zgodnie z art. 566 k.c.
Z tych względów należy przyjąć, w odniesieniu do uprawnień z rękojmi, mających charakter roszczeń, w tym także do roszczenia o obniżenie ceny, iż termin z art. 568 § 1 k.c. jest terminem zawitym do realizacji ich na drodze sądowej. Po jego upływie roszczenia te wygasają i nie mogą być skutecznie dochodzone przed sądem. Dla zachowania tego terminu nie wystarczy zatem zawiadomienie sprzedawcy o wadzie i zażądanie obniżenia ceny. Konieczne jest wystąpienie przez kupującego w tym terminie ze stosownym powództwem do sądu. Zgodnie bowiem ze stosowanym w drodze analogii przepisem art. 123 § 1 pkt 1 k.c., (który to zabieg uzasadnia charakter terminu z art. 568 § 1 k.c.), bieg terminu do dochodzenia roszczenia przerywa dokonana przed sądem czynność przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia roszczenia, a nie zgłoszenie roszczenia dłużnikowi.
Biorąc wszystko to pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 k.p.c. rozstrzygnął przedstawione zagadnienie jak w uchwale.