przez Dariusz_Kowalczuk » Pn, 10 gru 2001, 14:37
W myśl art. 394 kodeksu cywilnego, w razie braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w przypadku niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zatrzymać, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała - gdy jest to niemożliwe, zadatek podlega zwrotowi. W przypadku rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo występuje wtedy, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony (art. 394 § 3 k.c.).
Zadatek stanowi rodzaj surogatu odszkodowania za niewykonaną umowę. Strona, która żąda sumy dwukrotnie wyższej od wartości zadatku, musi udowodnić, iż dała tytułem zadatku określone rzeczy lub kwotę pieniężną oraz że dłużnik umowy nie wykonał. Na dłużniku, który chce zwolnić się z obowiązku zapłaty, spoczywa ciężar udowodnienia, że nie wykonał kontraktu z powodu okoliczności, za które nie odpowiada lub że odpowiadają obie strony albo że umowa została rozwiązana (art. 394 k.c.).
Artykuł 394 § 3 k.c. łączy przepadek zadatku lub obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej z sytuacją, w której niewykonanie umowy nastąpiło na skutek okoliczności, za które jedna ze stron ponosi odpowiedzialność. Przepis ten ma charakter dyspozytywny i strony mogą przyjąć na siebie ryzyko niewykonania kontraktu, niezależnie od okoliczności, ale powinno to wynikać z brzmienia odpowiednich postanowień umowy. Ochrona interesów stron umowy wymaga, aby odejście od reguły zawartej w art. 394 § 3 k.c. wynikało z wyraźnego sformułowania umowy (wyrok SN z 29 stycznia 1997 r., I CKU 64/96).
Jeżeli strona doznała szkody spowodowanej niewykonaniem przez stronę przeciwną umowy, zatrzymany zadatek albo dwukrotnie wyższa suma zalicza się za odszkodowanie, mające na celu naprawienie doznanej szkody (wyrok SN z 3 lipca 1979 r., III CRN 308/78).
Roszczenie o zapłatę sumy dwukrotnie wyższej wynikającej z art. 394 par. 1 k.c. in fine, podlega 10-letniemu przedawnieniu (wyrok SN z dnia 4 grudnia 1973 r., III CRN 281/73).