przez rafal » Pn, 3 paź 2005, 07:27
Niedopuszczalne jest nadanie na podstawie art. 788 § 1 KPC klauzuli wykonalności na rzecz niebędącego bankiem nabywcy wierzytelności objętej bankowym tytułem egzekucyjnym, także po zaopatrzeniu go w sądową klauzulę wykonalności.
Uchwała SN z 2.4.2004 r., III CZP 9/04
Uzasadnienie
Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego.
Powszechny Bank K. SA w W. - Oddział w Z. wystawił bankowy tytuł egzekucyjny przeciwko dłużnikowi kredytowemu, a następnie uzyskał wobec tego dłużnika - postanowieniem Sądu Rejonowego - klauzulę wykonalności na podstawie art. 781 § 2 kpc oraz art. 96 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. 1997 r. Nr 140 poz. 939 ze zm. - cyt. dalej jako Prawo bankowe z 1997 r.). Następca prawny wystawcy bankowego tytułu egzekucyjnego (Bank P.H. SA - Oddział w Z.) na podstawie umowy z 31 stycznia 2003 r. sprzedał Giełdzie Praw Majątkowych SA w W. wymagalne wierzytelności z tytułu udzielonych kredytów (wyszczególnione w załączniku do umowy), w tym także - wierzytelność wobec dłużnika-kredytobiorcy. Nabywca wierzytelności wystąpił do Sądu Rejonowego z wnioskiem o nadanie na jego rzecz klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, wystawionemu wcześniej przez Bank - poprzednika prawnego Banku - zbywcy wierzytelności i opatrzonego klauzulą wykonalności na rzecz poprzedniego wierzyciela. Wniosek o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności motywowano faktem nabycia wierzytelności kredytowej objętej tytułem wykonawczym.
Sąd Rejonowy oddalił wniosek z tym uzasadnieniem, że wystawiony przez bank b.t.e. upoważnia do prowadzenia egzekucji wyłącznie instytucję bankową, a ponadto egzekucja mogłaby być prowadzona jedynie przeciwko osobie, która bezpośrednio z bankiem dokonała czynności bankowej. Wyjątki od wymogu bezpośredniego dokonania czynności z bankiem wprowadza przepis art. 98 Prawa bankowego z 1997 r. i tylko w tym zakresie dopuszczalne byłoby (po stronie dłużnika) uczynienie odstępstwa od zasady jedności podmiotów dokonujących czynności bankowej. Wskazano też na wyjątkowy charakter przepisów art. 96 - art. 98 Pr. bank. z 1997 r., co wyklucza możliwość ich rozszerzającej interpretacji. Dlatego wierzyciel, nabywający od banku wierzytelność objętą bankowym tytułem egzekucyjnym, mógłby dochodzić tej wierzytelności jedynie na drodze sądowego postępowania cywilnego.
Rozpatrując zażalenie powoda na odmowę nadania klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, obejmującemu nabytą od Banku wierzytelność, Sąd Okręgowy zaznaczył, że argumentacja Sądu Rejonowego była zbieżna ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, wyrażonym w uchwale z 18 kwietnia 1996 r. III CZP 194/95 (OSNC 1996/7-8 poz. 101). Uchwała ta zapadła jednak w okresie obowiązywania Prawa bankowego z 1989 r., a więc wówczas, gdy banki były uprawnione do wystawiania bankowych tytułów wykonawczych, bez potrzeby uzyskiwania dla nich sądowej klauzuli wykonalności. Negowanie możliwości stosowania art. 788 § 1 kpc wprost do bankowych tytułów egzekucyjnych nie jest de lege lata - w ocenie Sądu Okręgowego - dostatecznie pewne, skoro pojawiła się sądowa kontrola formalnej prawidłowości bankowego tytułu egzekucyjnego już na etapie nadawania mu po raz pierwszy klauzuli wykonalności. Przepis art. 788 § 1 nie różnicuje przewidzianych w nim tytułów egzekucyjnych. Dochodzenie przez nabywcę od dłużnika nabytej wierzytelności w drodze zwykłego procesu mogłoby w rezultacie doprowadzić do powstania tytułu egzekucyjnego o odmiennej treści, chociaż dotyczącego tej samej wierzytelności. Ponadto Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na rozbieżną praktykę orzeczniczą w omawianym zakresie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
I. Należy przede wszystkim wyraźnie określić przedmiot przedstawionego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego, ponieważ sformułowane ono zostało przez Sąd Okręgowy w sposób bardzo ogólny i obejmuje problem nadawania klauzuli wykonalności na podstawie art. 788 § 1 kpc na rzecz każdego nabywcy wierzytelności stwierdzonej bankowym tytułem egzekucyjnym, zaopatrzonym w klauzulę wykonalności na rzecz banku-zbywcy. Tymczasem z uzasadnienia przedstawionego zagadnienia prawnego wynika, że rozstrzygnięcia wymagało zagadnienie nadawania klauzuli wykonalności bankowym tytułom egzekucyjnym na rzecz nabywców wierzytelności (cesjonariuszy) niebędących instytucjami bankowymi w rozumieniu art. 2 Prawa bankowego z 1997 r. Dlatego rozważania prawne należało ograniczyć jedynie do tej kategorii podmiotów współpracujących z bankami, które po nabyciu wierzytelności objętej bankowym tytułem egzekucyjnym występują następnie o nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności na swoją rzecz.
II. Z uzasadnienia przedstawionego Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego wynika, że zbycie wierzytelności objętej bankowym tytułem egzekucyjnym nastąpiło po uzyskaniu przez bank (poprzednika prawnego banku - zbywcy wierzytelności) sądowej klauzuli wykonalności wobec dłużnika. W orzecznictwie Sądu Najwyższego zarysowała się rozbieżność stanowisk co do tego, czy dopuszczalne byłoby nadawanie klauzuli wykonalności na rzecz nabywcy wierzytelności w sytuacji, w której przed przeniesieniem wierzytelności na nabywcę sąd, na wniosek zbywcy, nadał już na rzecz tego zbywcy klauzulę wykonalności tytułowi egzekucyjnemu obejmującemu zbywaną wierzytelność. W postanowieniu Sądu Najwyższego z 2 lipca 1975 r. I CZ 98/75 (OSNCP 1976/6 poz. 142) uznano, że przepis art. 788 § 1 kpc odnosi się do wszystkich przypadków następstwa prawnego, zachodzącego od momentu powstania tytułu egzekucyjnego do chwili wszczęcia egzekucji. Natomiast w uchwale Sądu Najwyższego z 22 lutego 1984 r. III CZP 2/84 (OSNCP 1984/9 poz. 153) stwierdzono, że nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu wydanemu na rzecz wierzyciela, który przeniósł wierzytelność na osobę trzecią (art. 509 kc) wyłącza możliwość nadania klauzuli wykonalności na rzecz tej osoby.
Ten kierunek wykładni przepisu art. 788 § 1 kpc nie utrwalił się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, bowiem w uchwale z 4 sierpnia 1992 r. III CZP 94/92 (OSNCP 1993/3 poz. 32) wyjaśniono, że dopuszczalne jest nadanie klauzuli wykonalności na rzecz nabywcy wierzytelności także w przypadku, w którym przed przeniesieniem wierzytelności - na wniosek zbywcy - sąd już nadał na jego rzecz tytułowi egzekucyjnemu klauzulę wykonalności. Wyłączenie stosowania omawianego przepisu, w odniesieniu do okresu od chwili nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności na rzecz zbywcy wierzytelności, nie znajduje uzasadnienia w obowiązującym stanie prawnym. Wprawdzie omawiane stanowisko prowadzi do sytuacji, w której istniałyby dwa tytuły wykonawcze na rzecz dwóch różnych osób i w odniesieniu do tej samej wierzytelności, ale - w ocenie Sądu Najwyższego - nie istniałoby realne zagrożenie dla którejkolwiek ze stron. Z reguły bowiem nabywca wierzytelności stara się o to, aby zbywca wydał mu uzyskany na swoją rzecz tytuł wykonawczy i dokument taki przedstawia sądowi przy ubieganiu się o wydanie tytułu wykonawczego na swoją rzecz.
Należy w pełni podzielić prezentowaną interpretację przepisu art. 788 § 1 kpc i wspierającą ją argumentację prawną. Interpretacja taka uzyskała także uznanie w literaturze prawniczej. Nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu na rzecz poprzedniego wierzyciela nie stanowi zatem przeszkody w nadaniu temu tytułowi odpowiedniej klauzuli wykonalności na rzecz nabywcy wierzytelności, a nawet - na rzecz kolejnych jej nabywców.
III. Zagadnienie dopuszczalności nadawania klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi wykonawczemu na rzecz nabywcy wierzytelności objętej tym tytułem pojawiło się w okresie obowiązywania Prawa bankowego z 1989 r. W uchwale Sądu Najwyższego z 18 kwietnia 1996 r. III CZP 194/95 (OSNC 1996/7-8 poz. 101) Sąd Najwyższy stwierdził, że art. 788 § 1 kpc nie stanowi podstawy do nadania klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi wykonawczemu na rzecz nabywcy uprawnienia stwierdzonego tym tytułem. Z uzasadnienia tej uchwały wynika, że z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi wykonawczemu wystawionemu przez bank wystąpił podmiot niebędący bankiem, który nabył od tegoż banku wierzytelność stwierdzoną wspomnianym tytułem. Pozbawienie banków uprawnienia do wystawiania bankowych tytułów wykonawczych w prawie bankowym z 1997 r. i pozostawienie im możliwości wystawiania bankowych tytułów egzekucyjnych oraz występowania o nadanie tym tytułom sądowej klauzuli wykonalności rodzi pytanie o aktualność prezentowanej uchwały z 18 stycznia 1996 r. w obecnym stanie prawnym.
Należy przyjąć, że stanowisko Sądu Najwyższego, przyjęte w powołanej uchwale i wpierająca je motywacja prawna, zachowują swój walor prawny także de lege lata, mimo istotnych zmian w prawnym ukształtowaniu uproszczonego sposobu dochodzenia wierzytelności bankowych w Prawie bankowym z 1989 r. i 1997 r.
Za trafny należy uznać pogląd, zgodnie z którym do bankowych tytułów egzekucyjnych mogą mieć w zasadzie zastosowanie ogólne przepisy dotyczące tytułów egzekucyjnych, w tym postanowienia art. 788 - art. 789 kpc (por. np. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2001 r. III CZP 45/2001 OSNC 2002/6 poz. 73 str. 11-12). Oznacza to, że przepis art. 788 § 1 kpc winien być w zasadzie brany pod uwagę także w odniesieniu do każdego tytułu egzekucyjnego w razie zmiany podmiotowej zachodzącej po stronie wierzyciela. Trafnie bowiem zauważył Sąd Okręgowy, że w przepisie art. 788 § 1 kpc nie doszło do zróżnicowania w żaden sposób odpowiednich kategorii tytułów egzekucyjnych. Należałoby mieć jednak na uwadze prawne ukształtowanie bankowego tytułu egzekucyjnego, przewidziane w art. 96 - art. 98 Prawa bankowego z 1997 r. oraz zasadniczy cel uproszczonego sposobu dochodzenia należności instytucji bankowych, w sytuacji w której bankowy tytuł egzekucyjny miałby być podstawą dochodzenia wierzytelności nabytej od banku przez podmiot niebankowy.
W piśmiennictwie i orzecznictwie Sądu Najwyższego panuje trafne przekonanie, że podobnie jak bankowy tytuł wykonawczy (przewidziany w Prawie bankowym z 1989 r.), także bankowy tytuł egzekucyjny (art. 96-98 Prawa bankowego z 1997 r.) stanowią w istocie ustawowy przywilej banków, polegający na ułatwianiu im dochodzenia swoich wierzytelności wynikających z dokonywanych czynności bankowych (bankowych stosunków obligacyjnych; por. np. wspomniana już uchwała z 18 kwietnia 1996 r. i powołane w niej rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego, ostatnio - uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 7 stycznia 2004 r. III CZP 98/2003, Biuletyn Sądu Najwyższego 2004/1 str. 6). Można stwierdzić, że chodzi tu o przywilej kwalifikowany (przyznany tylko instytucjom bankowym w rozumieniu Prawa bankowego) i wyjątkowy w obrocie cywilnoprawnym, ponieważ dochodzenie wierzytelności cywilnoprawnych następuje z reguły przy zastosowaniu sądowego postępowania rozpoznawczego. Tylko wyjątkowo - poza bankami - ustawodawca przyznaje niektórym podmiotom (z różnych powodów) możliwość uproszczonego dochodzenia własnych wierzytelności cywilnoprawnych (np. Skarbowi Państwa, Bankowemu Funduszowi Gwarancyjnemu).
Co więcej, w Prawie bankowym wytyczone zostały ścisłe ramy prawne dopuszczalności posłużenia się przez bank bankowym tytułem egzekucyjnym w celu dochodzenia wierzytelności od jego dłużników (art. 97 ust. 1 i 2 Pr. bank. z 1997 r.), przy czym ramy te zakreślono znacznie ściślej niż w odniesieniu do bankowego tytułu wykonawczego, przewidzianego w art. 53 ust. 2 Prawa bankowego z 1989 r.
Nie bez racji stwierdzono zatem w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z 18 kwietnia 1996 r., że umożliwienie nadawania klauzuli wykonalności bankowym tytułom wykonawczym (obecnie - bankowym tytułom egzekucyjnym) na podstawie art. 788 § 1 kpc na rzecz nabywcy wierzytelności bankowej, stwierdzonej tym tytułem, oznaczałoby w rzeczywistości rozszerzenie przywileju przyznanego tylko bankom na wszystkich nabywców takiej wierzytelności. Byłoby to, oczywiście, nie do pogodzenia z kwalifikowanym i wyjątkowym charakterem omawianego przywileju. Można by zatem stwierdzić, że w omawianym zakresie przepisy art. 96-97 Prawa bankowego z 1997 r. - ze względu na swój charakter - stanowią lex specialis w stosunku do przepisu art. 788 § 1 kpc. Na podstawie wystawionego bankowego tytułu egzekucyjnego mogłaby być prowadzona jedynie egzekucja wierzytelności bankowej i tylko na rzecz banku, po skutecznym wystąpieniu przez ten bank o nadanie na jego rzecz sądowej klauzuli wykonalności (art. 97 Prawa bankowego z 1997 r.).
W tej sytuacji nie mogą mieć decydującego znaczenia podnoszone niekiedy argumenty zmierzające do usprawiedliwienia możliwości nadawania na podstawie art. 788 § 1 kpc klauzuli wykonalności bankowym tytułom egzekucyjnym na rzecz nabywców od banków wierzytelności stwierdzonych takimi tytułami. Chodzi tu zwłaszcza o twierdzenie, że nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu na rzecz nabywcy wierzytelności objętej tym tytułem nie pogarsza sytuacji prawnej dłużnika w sensie materialnoprawnym i egzekucyjnym. To samo dotyczy formułowanej sugestii, że skoro bankowemu tytułowi egzekucyjnemu nadano już wcześniej klauzulę wykonalności na rzecz banku - zbywcy wierzytelności, to nastąpiła wówczas sądowa kontrola wystawionego bankowego tytułu egzekucyjnego.
Zgłaszane są niekiedy obawy, że dochodzenie przez instytucję niebankową w zwykłym procesie nabytej od banku wierzytelności, stwierdzonej bankowym tytułem egzekucyjnym, mogłoby doprowadzić w rezultacie do powstania tytułu egzekucyjnego o innej treści, chociaż obejmującego tę samą wierzytelność co bankowy tytuł egzekucyjny. Obawy te należy uznać o tyle za nieuzasadnione, że w praktyce zbywca wierzytelności (bank) wydaje z reguły nabywcy (cesjonariuszowi) bankowy tytuł wykonawczy (np. jako dowód istnienia wymagalnej wierzytelności i jej rozmiaru). Gdyby pojawiła się jednak sytuacja, że egzekucja wobec dłużnika byłaby prowadzona na podstawie dwóch tytułów wykonawczych (bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w stosowną klauzulę wykonalności i tytułu wykonawczego uzyskanego przez instytucję niebankową, cesjonariusza) dłużnik mógłby wytoczyć odpowiednie powództwo przeciwegzekucyjne (art. 840 kpc; por. także uzasadnienie powołanej wcześniej uchwały Sądu Najwyższego z 4 sierpnia 1992 r. III CZP 94/92).
Z przedstawionych względów należało przyjąć, że niedopuszczalne byłoby nadanie na podstawie art. 788 § 1 kpc klauzuli wykonalności na rzecz niebędącego bankiem nabywcy wierzytelności objętej bankowym tytułem egzekucyjnym, także po zaopatrzeniu go w sądową klauzulę wykonalności (art. 97 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe - Dz. U. 1997 r. Nr 140 poz. 939 ze zm.). Dlatego Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 kpc rozstrzygnął zagadnienia prawne jak w uchwale.